Stel bij het GALA de aanpak centraal (interview)

Gemeenten zijn op dit moment druk bezig met het maken van plannen voor het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA). Die plannen moeten voorzien in een gerichte lokale en regionale aanpak op het gebied van preventie, gezondheid en sociale basis. “Het fundament voor die aanpak ligt er al,” stelt wethouder Jouke Douwe de Vries van de gemeente Noardeast-Fryslân. “Ik pleit ervoor om, niet de problematiek, maar die aanpak zelf centraal te stellen. Op die manier kan integraal invulling worden gegeven aan de onderdelen van het GALA.”

Het GALA werd begin februari gepresenteerd door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Stip op de horizon: aan de hand van het GALA komen tot een gezonde generatie in 2040 met weerbare gezonde mensen die opgroeien, leven, werken en wonen in een gezonde leefomgeving met een sterke sociale basis. “Op die manier moet tevens bijgedragen worden aan het betaalbaar houden van ons zorgstelsel,” legt De Vries uit, “zodat mensen die dat nodig hebben ook in de toekomst kunnen blijven rekenen op zorg.”

De zorgvraag neemt toe

“De urgentie is groot,” aldus De Vries.“De komende decennia neemt de vraag naar zorg alleen maar verder toe.” Dat komt onder meer door de vergrijzing. Een op de vijf Nederlanders is nu boven de 65 jaar. Dat gaat in 2040 naar één op de vier Nederlanders. En ondertussen neemt het aantal werkenden af, ook in de zorg. Daarbij komt dat ongezond gedrag verantwoordelijk is voor bijna 20 procent van de ziektelast. Zo rookt 20% van de Nederlanders van 18 jaar en ouder, heeft 50% overgewicht en drinkt ruim 7% overmatig alcohol. De Vries: “We zullen dan ook vanaf jonge leeftijd en gedurende de hele levensloop moeten blijven inzetten op het bevorderen van een gezonde leefstijl.”

Daarnaast zijn er grote zorgen over de mentale gezondheid van mensen. Ook in relatie tot eenzaamheid. 47% van alle Nederlanders geeft aan dat ze zich matig tot ernstig eenzaam voelen. Bij ouderen ligt dat percentage nog hoger. De Vries: “Onderzoek wijst uit dat er een verband is tussen eenzaamheid en een verminderde fysieke en geestelijke gezondheid en een ongezondere leefstijl. Vanuit het GALA wordt daarom stevig ingezet op het versterken van de sociale basis en het bevorderen van de mentale gezondheid.”

Gemeenten zijn nu aan zet

Voor het GALA is de komende jaren 300 miljoen euro per jaar beschikbaar via een specifieke uitkering (SPUK). Gemeenten konden voor de eerste tranche tot 31 maart een aanvraag indienen. Daar hoefden nog geen plannen bijgevoegd te worden. Daarvoor hebben gemeenten nog een half jaar de tijd. “Een mooie, maar ook stevige opgave,” zo stelt De Vries. “En dat in een tijd waarin veel gemeenten kampen met een tekort aan personeel en een groot verloop onder medewerkers.”

“Daardoor bestaat het gevaar dat gemeenten slechts in gaan zetten op onderdelen van het GALA en dan met name op die onderdelen waar ze al actief in zijn.”

“Daardoor bestaat het gevaar dat gemeenten slechts in gaan zetten op onderdelen van het GALA,” zo waarschuwt hij, “en dan met name op die onderdelen waar ze al actief in zijn. Een integrale aanpak, zoals met het GALA wordt beoogd, kan daarmee uit het oog worden verloren, terwijl de basis voor die integrale aanpak er al ligt.”

Die aanpak wordt nu al geïntroduceerd in Nederland.

Drie landelijke organisaties houden zich al enige tijd bezig met een aanpak, waarmee men in IJsland inmiddels twee decennia ervaring heeft. Die IJslandse aanpak wordt in Nederland Opgroeien in een Kansrijke Omgeving (OKO) genoemd. Het Trimbos-instituut is nu, na een succesvolle pilot in zes Nederlandse gemeenten, bezig met de verdere uitrol van OKO, waarbij het Nederlands Jeugdinstituut nauw betrokken is als kennispartner. Het landelijk netwerk Met Andere Ogen, dat zich inzet voor de verbinding van Onderwijs en Zorg, waar ook De Vries actief voor is, ondersteunt de aanpak.

“OKO heeft binnen het GALA al een bescheiden plek gekregen,” zegt De Vries, “maar wordt daarbij vooral gezien als een aanpak om het gebruik van alcohol, tabak en drugs onder jongeren te voorkomen en hun welbevinden te verbeteren. Ik vind dat een gemiste kans. OKO is namelijk een veel bredere aanpak op het gebied van preventie, gezondheid en sociale basis, die bovendien niet alleen voor jongeren, maar ook voor andere levensfasen ingezet kan worden.”

Wat is OKO?

Het IJslands Preventie Model, of OKO zoals het in Nederland wordt genoemd, is een op wetenschappelijke theorieën gebaseerde aanpak, waarbij de sociale basis van jongeren wordt versterkt door deelname aan groepsactiviteiten op het gebied van sport, muziek, kunst en vrijwilligerswerk. De Vries: “Doordat jongeren bij een groep horen, worden onder andere eenzaamheid en middelengebruik tegengegaan. Jarenlang IJslands onderzoek toont dat ook aan.” Bij de aanpak wordt nauw samengewerkt door allerlei betrokkenen binnen de lokale gemeenschap en fungeert de school als knooppunt voor de activiteiten die altijd onder professionele begeleiding plaatsvinden.

De Vries schreef vorig jaar een position paper, waarin hij pleitte voor een brede gemeenschapsaanpak op basis van de ervaringen in IJsland. “Bij die gemeenschapsaanpak wordt ingezet op ontmoeten en bewegen voor alle levensfasen; met activiteiten op het gebied van sport, muziek, kunst en vrijwilligerswerk die geworteld zijn in de lokale gemeenschap. Activiteiten die bijdragen aan de sociale samenhang en een gezonde leefstijl bevorderen.”

Lerende van de ervaringen in IJsland, moet ook bij deze brede gemeenschapsaanpak vanuit knooppunten gewerkt worden, meent De Vries. “Waar bij kinderen en jongeren de school het knooppunt is van waaruit activiteiten plaatsvinden, kan dat bij volwassenen en ouderen het dorpshuis of wijkcentrum zijn.” Daarnaast moeten de activiteiten niet alleen op vrijwilligers draaien, zo bepleit hij. “Er moet net als in IJsland ook altijd professionele ondersteuning zijn. Welzijnswerk in de breedste zin – van jeugd- en jongerenwerk tot bibliotheken – zou voor die ondersteuning moeten zorgen.”

De 10 werkzame bestanddelen van een brede gemeenschapsaanpak (op basis van de IJslandse aanpak)

1. Gericht op ontmoeten (sociale betrokkenheid en participatie) en bewegen (gezonde leefstijl)
2. Voor alle levensfasen (van jong tot oud)
3. Met activiteiten op het gebied van sport, muziek, kunst en vrijwilligerswerk
4. Initiatief vanuit de lokale gemeenschap
5. Met zoveel mogelijk belanghebbenden (breed draagvlak)
6. Professionele ondersteuning en lokale versterking van kennis en vaardigheden
7. Aansluiten bij en versterken van bestaande initiatieven en activiteiten
8. Werken vanuit knooppunten (scholen en dorpshuizen/wijkcentra)
9. Financiering voor langere termijn (fondsenwerving)
10. Periodieke monitoring, evaluatie en bijsturing
Bron: De Vries (2022)

En dan terug naar GALA.

“Deze brede gemeenschapsaanpak sluit naadloos aan bij het GALA,” zo stelt De Vries. “Dit voorziet in de gerichte lokale en regionale aanpak op het gebied van preventie, gezondheid en sociale basis die met het GALA beoogd wordt. Alle onderdelen van het GALA kunnen hieraan gekoppeld worden: van het versterken van de sociale basis tot beweegactiviteiten en cursussen valpreventie in het dorpshuis of wijkcentrum.’’

De Vries pleit dan ook voor landelijke inzet op deze brede, op OKO-gebaseerde, gemeenschapsaanpak en roept gemeenten op zich bij dit initiatief aan te sluiten. “Vanuit OKO, dat nu nog gericht is op jongeren van 10 tot 18 jaar, moet de aanpak verder uitgerold worden naar kinderen, volwassenen en ouderen.” Vanuit Met Andere Ogen is De Vries inmiddels in gesprek met het NJi en Trimbos om de mogelijkheden voor deze verbreding te verkennen.

Bron: Netwerk Met Andere Ogen