Als je de kosten van zorg wilt terugdringen, is bezuinigen op preventie het slechtste wat je kunt doen. Sterker nog, als we niets doen om zorg te voorkomen, zullen de kosten van de gezondheidszorg de komende jaren met vier tot vijf procent blijven stijgen[1]. Simpelweg door toenemende vergrijzing en stijgende salariskosten. Daartegenover staat dat je heel veel kosten kunt besparen door stevig te investeren in preventie.
In dat opzicht kunnen we leren van Denemarken. De laatste jaren zijn veel lovende artikelen en onderzoeken verschenen over hoe de Denen inzetten op preventie. En bij die onderzoeken wordt het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) regelmatig als opdrachtgever genoemd. Zo staat in een onderzoek uit december 2022 dat ruim 60 procent van de Denen, na deelname aan een preventief interventieprogramma, geen beroep meer hoeft te doen op zorginzet.[2] Dat zou in Nederland vele honderden miljoenen kunnen besparen. Maar in plaats van daar vol op in te zetten en meer geld uit te trekken voor preventie, kiest VWS er nu voor om 250 miljoen te bezuinigen.[3]
Onbegrijpelijk, wat mij betreft. Het lijkt ook haaks te staan op de eerder door VWS ingezette beweging van zorg naar gezondheid en welzijn, zoals die beschreven staat in het Integraal Zorgakkoord (IZA) en het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA). Akkoorden die nog maar relatief kortgeleden zijn gesloten en waar nog volop aan wordt gewerkt. Bovendien is de financiering vanuit het Rijk van alle interventies uit het IZA en GALA voor de komende jaren nog allesbehalve zeker. Een andere koers is dan ook nodig.
Laat ik daarom nog maar eens ingaan op het besparingspotentieel van preventie. Dit keer aan de hand van Denemarken en de artikelen en onderzoeken die daar de laatste jaren over zijn verschenen. Daarbij gaat het vooral over de positieve effecten van de Deense inzet op reablement, ontmoeting en activiteiten.
Reablement
Reablement betekent letterlijk ‘weer in staat stellen om zelf te kunnen’ en is in Denemarken sinds 2015 zelfs in de wet vastgelegd. Reablement wordt gedefinieerd als “een manier van ondersteuning om het functioneren van het individu dusdanig te verbeteren, zodat zij zo onafhankelijk mogelijk de dagelijkse activiteiten kan ondernemen”.2
In diverse artikelen worden mooie voorbeelden van reablement gegeven. Zoals het verhaal van de 83-jarige Mette met artritis die leert om zelfstandig de trein in te kunnen, zodat ze haar vrijwilligerswerk kan blijven doen.[4] Of het voorbeeld van de 71-jarige Kirsten die een dag na haar knieoperatie met een ergotherapeut aan de slag gaat om zo snel mogelijk weer voor zichzelf te kunnen zorgen.[5] Of de 80-jarige Aksel die na een gebroken heup leert om weer zelf schoon te maken en naar de wasserette te lopen.3
Allemaal voorbeelden die maken dat in Denemarken veel zorgkosten worden bespaard. Neem de gemeente Frederica. Toen in die gemeente werd gestart met reablement, leidde dat onder 220 thuiszorgklanten tot 27.000 uur minder zorg en begeleiding. Van de 220 mensen konden 103 weer volledig zelfstandig verder en 68 mensen hadden minder zorg nodig.1 En ook in de gemeente Aalborg gaat het om een besparing van honderdduizenden uren huishoudelijke hulp per jaar die goed zijn voor miljoenen euro’s.4 Bovendien kan 70 procent van de senioren in Aalborg na een training langere tijd thuis nog voor zichzelf zorgen, waardoor hun eigenwaarde en kwaliteit van leven toeneemt. En dat is nog veel belangrijker dan geld.
Ontmoeting
Naast reablement zet Denemarken ook in op ontmoeting en activiteiten. Ouderen kunnen doordeweeks gratis naar een activiteitencentra. In de regio Aalborg, met 160.000 inwoners, zijn 36 van dit soort centra. Ze zijn opgezet door mensen uit de wijk en draaien voornamelijk op vrijwilligers die zelf ook gepensioneerd zijn. De gemeente stelt de ruimtes gratis beschikbaar en een enkele professional coördineert alles.5
In Nederland zou dit een vervanging kunnen zijn van de dagbesteding voor thuiswonende ouderen. In 2022 werd daar in ons land 2,3 miljard euro aan uitgegeven. Volgens hoogleraar gezondheidseconomie Marcel Canoy kan daar flink op bespaard worden5 als ouderen ook in Nederland naar dergelijke wijkcentra kunnen.
Bovendien wordt een dergelijke vorm van dagbesteding dan beschikbaar voor alle ouderen, want op dit moment mogen in Nederland alleen ouderen met een medische indicatie ernaartoe. Om nog maar te zwijgen over andere leeftijdsgroepen, waar net als onder ouderen, de eenzaamheid erg hoog is[6] en waarvoor dergelijke ontmoetingscentra eveneens een welkome aanvulling kunnen zijn. Uit onderzoek komt naar voren dat eenzaamheid leidt tot een verminderde fysieke en geestelijke gezondheid en een ongezondere leefstijl.[7] Met alle gevolgen van dien als het gaat om de vraag naar (geestelijke) gezondheidszorg. Het voorkomen van eenzaamheid door het creëren van laagdrempelige ontmoetingsplekken zorgt dus eveneens voor een besparing op de zorgkosten.
Gelukkig hebben veel zorgregio’s in Nederland dit begrepen en plannen gemaakt om, net als in Denemarken, in te zetten op reablement en ontmoeting. In de regioplannen die de zorgregio’s vorig jaar in het kader van IZA hebben gemaakt, wordt dit veelvuldig benoemd.[8] Jammer genoeg hebben alle zorgregio’s deze plannen los van elkaar gemaakt, waardoor reablement bijvoorbeeld in de regio Utrecht/Midden-Nederland een absoluut speerpunt is en het in een andere zorgregio helemaal niet wordt genoemd.
Onderlinge afstemming en een gezamenlijke visie en aanpak voor de toekomst zouden dan ook meer dan welkom zijn. Het ministerie van VWS zou daar een prominente rol in moeten spelen. Ook als het gaat om de financiering. En dan niet om te bezuinigen, maar om te investeren in zaken die op termijn veel geld kunnen besparen. Preventie dus.
Jouke Douwe de Vries
[1] Waardigheid en trots voor de toekomst (2017), Denemarken versus Nederland: vertrouwen is het sleutelwoord, interview met hoogleraar ouderengeneeskunde Rudi Westendorp, 14 juni 2017. (https://www.waardigheidentrots.nl/uit-de-praktijk/denemarken-versus-nederland-vertrouwen-is-het-sleutelwoord)
[2] Andersson Elffers Felix (2022), Reablement: een goede dag op eigen kracht, een beschrijvend en praktijkgericht onderzoek naar reablement, in opdracht van het Ministerie van VWS, december 2022. (https://www.aef.nl/projecten/reablement-een-goede-dag-op-eigen-kracht)
[3] NOS (2024), VWS bezuinigt op zorgstages, sport, preventie en onverzekerden, 21 oktober 2024. (https://nos.nl/artikel/2541647-vws-bezuinigt-op-zorgstages-sport-preventie-en-onverzekerden)
[4] NOS (2017), Gemeenten die ouderen leren zichzelf te helpen: in Denemarken kan het wel, 15 augustus 2017. (https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2188150-gemeenten-die-ouderen-leren-zichzelf-te-helpen-in-denemarken-kan-het-wel)
[5] Renate Curfs (2023), Deense oudere moet doen wat hij zelf nog kan, Leeuwarder Courant, 4 september 2023. (https://www.dekrantvantoen.nl/vw/article.do?v2=true&id=LC-20230904-NO01010004&vw=org&lm=den%2Couder%2CLC%2C0)
[6] VZinfo.nl (2024), Eenzaamheid | Leeftijd en geslacht. RIVM in opdracht van het Ministerie van VWS.(https://www.vzinfo.nl/eenzaamheid/leeftijd-en-geslacht)
[7] Richard, A., Rohrmann, S., Vandeleur, C., Schmid, M., & Eichholzer, M. (2017). Loneliness is adversely associated with physical and mental health and lifestyle factors: Results from a Swiss national survey. PLoS ONE 12(7): e0181442. (https://doi.org/10.1371/journal.pone.0181442)
[8] De Juiste Zorg op de Juiste Plek (2023). Regiobeelden en regioplannen. December 2023. (https://www.dejuistezorgopdejuisteplek.nl/programmas/integraal-zorgakkoord/regionale-samenwerking/regiobeelden-en-plannen/#utrecht-midden-nederland)
Foto: Gegenereerd met Adobe Firefly
